ΗΛΕΚΤΡΑ ΤΟΥ ΣΟΦΟΚΛΗ ΣΕ ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ ΘΑΝΟΥ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΣΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΤΗΣ ΕΠΙΔΑΥΡΟΥ
Ο Καλλιτεχνικός Διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου, Στάθης Λιβαθινός, εμπιστεύτηκε τον Θάνο Παπακωνσταντίνου για να σκηνοθετήσει την «Ηλέκτρα» του Σοφοκλή, εκτιμώντας το ταλέντο και την ιδιαίτερη ματιά του στο θέατρο. Επιλογή που τον δικαίωσε και επιβεβαίωσε ότι ο ρόλος ενός κρατικού πολιτιστικού φορέα είναι και να δίνει τη δυνατότητα σε νέους και ικανούς δημιουργούς να εκφραστούν.
Ο Θάνος Παπακωνσταντίνου δεν ασχολείται πρώτη φορά με την τραγωδία. Έχει σκηνοθετήσει την «Ορέστεια» του Αισχύλου, με αντίστροφη φορά-από το τέλος προς την αρχή- δίνοντας στην τριλογία την ονομασία «Carnage» (Σφαγή). Με την ομάδα του Helter Skelter Co. ανέβασε το 2012 το «Venison» (Κυνήγι) – «Ευμενίδες», το 2013 το «Pedestal» (Βάθρο)- «Χοηφόρες» και το 2017 ολοκλήρωσε την τριλογία με το «Colossus» (Κολοσσός)- «Αγαμέμνων», εστιάζοντας στην αισθητική της εικόνας και τις αλληγορικές της προεκτάσεις. Με έναυσμα τον κεντρικό μύθο κάθε μέρους της τριλογίας και εμπλουτίζοντάς τον και με άλλα λογοτεχνικά κείμενα καθώς και δικά του, ο σκηνοθέτης σχολιάζει τη βία, την εκδίκηση, και τα απολυταρχικά καθεστώτα στο σύγχρονο κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι.
Ο 38χρονος Παπακωνσταντίνου σκηνοθετεί πρώτη φορά σε ανοιχτό χώρο και αποδεικνύει ότι είναι ικανός να σταθεί σε απαιτητικά θέατρα, όπως αυτό της Επιδαύρου, παρουσιάζοντας μια δουλειά που σέβεται την «ιστορία» του χώρου, το κείμενο, την έξοχη μετάφραση του Γιώργου Χειμωνά και την «παράδοση» του Εθνικού Θεάτρου χωρίς να προδώσει τις προσωπικές του εικαστικές και συμβολιστικές εμμονές. Ο Παπακωνσταντίνου είναι ένας εγκεφαλικός δημιουργός που μιλά με την άρτια αισθητική των εικόνων και των συμβόλων και με την σημειολογία της κίνησης δημιουργώντας μια ατμόσφαιρα τελετουργίας. Ένα «τοπίο» που εκπέμπει μια αίσθηση αποστασιοποίησης από τα δρώμενα επί σκηνής και φέρει την προσωπική του «σφραγίδα» στις παραστάσεις του.
Με αυτά τα «εργαλεία», ο Θάνος Παπακωνσταντίνου «διαβάζει» την Σοφόκλεια Ηλέκτρα και τα μεσαιωνικά θρησκευτικά δράματα «προσφέρουν» το δραματουργικό καμβά μέσα από τον οποίο «αναδύεται» η «Ηλέκτρα» στη σκηνοθετική του προσέγγιση.
Ένα επιβλητικό, ψυχρό, πάλλευκο σκηνικό κυριαρχεί στην ορχήστρα του Αργολικού Θεάτρου στο οποίο μια «λιτανεία», υπό τον ήχο ενός τυμπάνου, εισέρχεται. Ο επικεφαλής της πομπής είναι ο τελετάρχης- παιδαγωγός με έναν μαύρο μανδύα, ακολουθούν δύο μαυροφορεμένοι με μανδύες και κουκούλες, ο χορός με λευκά φορέματα και πρόσωπα καλυμμένα και οι μουσικοί στα λευκά ντυμένοι. Ακολουθεί η αποκάλυψη των μαυροντυμένων. Ο Ορέστης, με λευκό παντελόνι και με τα χέρια σφιχτά δεμένα μέσα σ’ ένα μαύρο «πλεχτό γιλέκο» σαν αλυσοδεμένος, δέχεται τον εξαγνισμό από τον σύντροφό του Πυλάδη, για να φέρει εις πέρας τον «μακάβριο» χρησμό, μπροστά στα σκαλιά του πατρώου οίκου. Ο χορός ανασηκώνει τα πέπλα. Οι Αργείτισσες κοπέλες, ντυμένες στα λευκά σαν αδελφές του ελέους –νοσοκόμες, συμπάσχουν και συνδράμουν την Ηλέκτρα που είναι βυθισμένη στο πένθος, το μίσος και την οργή.
Ο Πυλάδης ρίχνει κόκκινα φυλλαράκια – σταγόνες αίματος – περιμετρικά της ορχήστρας ορίζοντας τον κύκλο του αίματος, ενώ είναι αυτός που «βάφει με αίμα» τα χέρια του Ορέστη, προετοιμάζοντάς τον για το φόνο, και του ελευθερώνει τα χέρια από το «μαύρο γιλέκο», ενώ τον περιφέρει στην ορχήστρα με τα μάτια δεμένα με ένα μαύρο πανί μέχρι να συναντήσει την Ηλέκτρα, τραβώντας τον με ένα λουρί. Σαν εκπαιδευμένο σκυλί που φερμάρει το θήραμα, έτοιμο να ορμήσει και να το κατασπαράξει. Ο Ορέστης, όργανο εκδίκησης, εκπαιδευμένος από τον παιδαγωγό και υποκινούμενος από την Ηλέκτρα, με το χρησμό του Απόλλωνα, είναι ένας φορέας φωτός και σκότους στο έργο της ανταποδοτικής εκδίκησης.
Στην πύλη του παλατιού, μια τεράστια «οπή» που «ξερνά» το σκοτάδι του οίκου (καθώς ήδη έχει σκοτεινιάσει), προβάλλει η Ηλέκτρα, κατρακυλά στα σκαλιά, μια άσπρη φιγούρα που καθώς απαριθμεί τα βάσανα του οίκου της εξωτερικεύει την απελπισία, την οδύνη και το μένος της «αμαυρώνοντας» με λάσπη το πρόσωπό της, το φόρεμά της και τη λευκότητα του χώρου. Ένα πάσχων πλάσμα, ακινητοποιημένο στη μαυρίλα του πένθους, σχεδόν σε ημιάγρια κατάσταση, κοινωνικά αποκλεισμένο προσμένει την επιστροφή του Ορέστη «διψώντας» για τη δίκαιη εκδίκηση του φόνου του πατέρα.
Οι φορείς της αλαζονικής εξουσίας, η Κλυταιμνήστρα και ο Αίγισθος (η Χρυσόθεμις μιμείται τη μητέρα της) ντυμένοι με βαριά, ογκώδη και μονόχρωμα, σε αποχρώσεις του χρυσού και του χαλκού, κοστούμια «διασαλεύουν» τη χρωματική λιτότητα του χώρου.
Λευκά, μυστηριώδη κουτιά σε σχήμα κύβου που κρατούν ο χορός, ο Πυλάδης, η Ηλέκτρα, η Χρυσοθέμις και η Κλυταιμνήστρα κρύβουν ένοχα μυστικά, αίμα, λάσπη, πένθος, εκδίκηση και χοές που έρχονται ξαφνικά στο φως.
Ο λευκοντυμένος χορός, αποτελούμενος από δώδεκα ψιλόλιγνες κοπέλες, τραγουδά σύσσωμος όλα τα χορικά. Η μουσική σύνθεση του Δημήτρη Σκύλλα, για κρουστά και πνευστά, με έντονη «προσωπικότητα» επιτείνει την αίσθηση της τελετουργίας και την ιερότητα της μυσταγωγίας. Μια μάλλον δύσκολη μουσική, ανοίκεια στην πλειονότητα των θεατών, η οποία ωστόσο αποτυπώνει τη ψυχογραφία του χορού μέσα από ποικίλες εναλλαγές ρυθμού, μελωδίας και τονικότητας δημιουργώντας μια ατμόσφαιρα «εκκλησίας». Ένας χορός που κινείται σε γεωμετρικούς σχηματισμούς (σχεδιασμός κίνησης Χαρά Κότσαλη) και το κυριότερο άριστα εκπαιδευμένος φωνητικά από την Μελίνα Παιονίδου. Όταν πλέον συντελείται ο φόνος της Κλυταιμνήστρας και επίκειται του Αίγισθου, ο χορός αφαιρεί το λευκό ένδυμα, μένει με γκρι κοστούμια και μαλλιά ξέπλεκα. Μετατρέπεται σ’ ένα χορό Ερινύων, έναν ενεργό μάρτυρα που βρομίζει με λάσπη το χώρο κυριευμένος από μανία. Ο Ορέστης σέρνει τον Αίγισθο στα σκαλιά του παλατιού ενώ προβάλλει ο Παιδαγωγός, στην τεράστια «οπή» – πύλη του παλατιού, κρατώντας το τσεκούρι, το φονικό όπλο που αφαίρεσε και την ζωή του Αγαμέμνονα. Δεν υπάρχει διαφυγή αλλά ο φόνος του Αίγισθου δεν συντελείται, παραμένει σε εκκρεμότητα.
Η «Ηλέκτρα» είναι ένα έργο της όψιμης περιόδου του Σοφοκλή, άρτια δομημένο με έντονες αντιθέσεις, τοοποίο όμως δεν καταλήγει στην πολυαναμενόμενη αριστοτελική κάθαρση. Μια σκοτεινή τραγωδία που τελειώνει με το φόνο του Αίγισθου να εκκρεμεί και βέβαια να παραμένει ατελέσφορη η διαβατήρια τελετή της ενηλικίωσης του Ορέστη καθώς και η ωριμότητα της Ηλέκτρας. Μια τραγωδία που δεν κατορθώνει να περάσει από το σκοτάδι στο φως και να επαναφέρει τη διασαλευθείσα ισορροπία. Απλά νικά η βία και ο νόμος της ανταπόδοσης μέσα σε ένα πλαίσιο ημιάγριας κατάστασης. Η παράσταση του Παπακωνσταντίνου το αποτυπώνει αυτό με την μετατροπή του πάλλευκου σκηνικού σε ένα μιαρό, μαύρο τοπίο πλημμυρισμένο με βρομιά και σκοτάδι.
Η μόνιμη συνεργάτιδα του σκηνοθέτη, Νίκη Ψυχογιού, σχεδίασε το σκηνικό χώρο και τα κοστούμια ακολουθώντας την σκηνοθετική προσέγγιση και αναδεικνύοντάς την. Η Αλεξία Καλτσίκη «έπλασε» μια Ηλέκτρα εσωστρεφή και λιτή που έφερε στην ερμηνεία της μια «αύρα» από το δάσκαλό της, τον μεγάλο Λευτέρη Βογιατζή. Ο Ορέστης του Αλέξανδρου Μαυρόπουλου έφερε την αθωότητα και την αποφασιστικότητα του ρόλου. Η Μαρία Ναυπλιώτου στο ρόλο της Κλυταιμνήστρας είχε την αλαζονεία του ρόλου αλλά ακκιζόταν πολύ συχνά. Ο Νίκος Χατζόπουλος υπήρξε ένας στιβαρός παιδαγωγός, στοχευμένος στην αποστολή του. Ο Χρήστος Λούλης, στο σύντομο ρόλου του Αίγισθου, ήταν ένας αλαζόνας, είρων, αλλά και λιγόψυχος άρχοντας. Η Ελένη Μολέσκη μια συμπαθητική Χρυσόθεμις και ένας πολύ εκφραστικός, βουβός Πυλάδης, ο Μάριος Παναγιώτου.
Μια παράσταση που άφησε αμφίθυμο και αρκετά προβληματισμένο το κοινό, η οποία όμως αξίζει να ταξιδέψει στο εξωτερικό για να κάνει γνωστή μια σύγχρονη ανάγνωση της τραγωδίας με έντονη αισθητική και ισχυρή σκηνοθετική άποψη.
Συντελεστές:
Μετάφραση: Γιώργος Χειμωνάς
Σκηνοθεσία: Θάνος Παπακωνσταντίνου
Σκηνικά – Κοστούμια: Νίκη Ψυχογιού
Φωτισμοί: Χριστίνα Θανάσουλα
Πρωτότυπη Μουσική: Δημήτρης Σκύλλας
Χορογραφία: Χαρά Κότσαλη
Μουσική διδασκαλία: Μελίνα Παιονίδου
Α΄Βοηθός σκηνοθέτη: Μάριος Παναγιώτου
Β΄Βοηθός σκηνοθέτη: Βασίλης Βηλαράς
Βοηθός σκηνογράφου – ενδυματολόγου: Κωνσταντίνα Παπακωνσταντίνου
Δραματολόγος παράστασης: Εύα Σαραγά
Φωτογράφος παράστασης: Ελίνα Γιουνανλή
Διανομή ρόλων
Νίκος Χατζόπουλος: Παιδαγωγός
Αλέξανδρος Μαυρόπουλος: Ορέστης
Μάριος Παναγιώτου: Πυλάδης
Αλεξία Καλτσίκη: Ηλέκτρα
Ελένη Μολέσκη: Χρυσόθεμις
Μαρία Ναυπλιώτου: Κλυταιμνήστρα
Χρήστος Λούλης: Αίγισθος
Χορός
Ασημίνα Αναστασοπούλου, Σοφία Αντωνίου, Ιωάννα Δεμερτζίδου, Νάντια Κατσούρα, Ελένη Κουτσιούμπα, Κλεοπάτρα Μάρκου, Μαρία Μηνά, Ιωάννα Μιχαλά, Τζωρτζίνα Παλαιοθόδωρου, Νάνσυ Σιδέρη, Καλλιόπη Σίμου, Δανάη Τίκου
Μουσικοί επί σκηνής: Θοδωρής Βαζάκας, κρουστά, Χρήστος Γιάκκας, τρομπόνι, Μαρία Δελλή, Μπαγιάν, Αλέξανδρος Ιωάννου, κρουστά, Γιάννης Κρητικός, κλαρινέτο
Η «Ηλέκτρα» μετά το Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου στις 20 & 21 Ιουλίου, θα παρουσιαστεί σε Καβάλα 25/8, Θεσσαλονίκη 28/8, Πάτρα 4/9, Ελευσίνα 10/9, Βύρωνας 14/9 και Παπάγου 19/9.
Επίσης, θα παρουσιαστεί σε συνεργασία με το Υπουργείο Ναυτιλίας και τους αντίστοιχους Δήμους σε νησιά του Ανατολικού Αιγαίου (Μυτιλήνη 26/7, Λήμνο 30/7 και Αϊ Στράτη 1/8).
2000
2k
