«ΒΑΚΧΕΣ» ΤΟΥ ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΣΕ ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ ΕΚΤΟΡΑ ΛΥΓΙΖΟΥ ΣΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΕΠΙΔΑΥΡΟΥ
Ο Ευριπίδης, σε προχωρημένη ηλικία, φιλοξενούμενος του Βασιλιά της Μακεδονίας Αρχέλαου, γράφει τις «Βάκχες» το 407 π.Χ. Το έργο ανέβηκε μετά τον θάνατό του (406 π.Χ.) από το γιό του ή τον ανιψιό του, ίσως το 405 π.Χ. κατακτώντας το πρώτο βραβείο, μια τιμή που σπάνια γεύτηκε όσο ζούσε.
Οι «Βάκχες» είναι μια κρυπτική τραγωδία με πολλαπλές ερμηνείες που πραγματεύεται τη διαρκή σύγκρουση της λογικής και του ενστίκτου, την πάλη του έλλογου με εκπρόσωπο τον Πενθέα να προσπαθεί να θωρακίσει εαυτόν και τον τόπο που βασιλεύει ενάντια στη διονυσιακή ορμή με φορέα τον ίδιο το θεό Διόνυσο και την ακολουθία του, το θίασο των Βακχών. Είναι η μοναδική σωζόμενη τραγωδία στην οποία πρωταγωνιστεί ο ίδιος ο θεός Διόνυσος με ανθρώπινη μορφή προσπαθώντας να εισάγει, από την Ανατολή, τη νέα θρησκεία στη Θήβα, στην πατρίδα της μητέρας του Σεμέλης, μια θρησκεία που εξομοιώνει το θεϊκό με το ζωώδες, το ανθρώπινο με το ζωώδες, το αρσενικό με το θηλυκό, το ελληνικό με το βαρβαρικό στοιχείο.
Σε αυτήν την αινιγματική τραγωδία κυριαρχεί το στοιχείο της μεταμφίεσης, κύριο χαρακτηριστικό της θεατρικής πράξης. Μια αλληλουχία μεταμορφώσεων των ηρώων ενεργοποιεί την πλοκή του έργου παρουσιάζοντας τον Διόνυσο ως πρόσωπο του δράματος και ως σκηνοθέτη που κινεί τα νήματα αυτής της τραγωδίας. Ένα μεθοδευμένο «domino» μεταμφιέσεων από τον θεό του θεάτρου: ο ίδιος ο θεός εμφανίζεται ως θνητός, ο Τειρεσίας και ο Κάδμος φορούν την Βακχική σκευή (νεβρίδα, θύρσο και στεφάνι από κισσό), η Αγαύη με τις αδερφές της και μαζί με όλο τον γυναικείο πληθυσμό της πόλης οιστρηλατούμενες από θεϊκή μανία, γιατί αγνόησαν τον Διόνυσο ως θεό, μετατρέπονται σε μαινάδες και ανεβαίνουν στον Κυθαιρώνα, τέλος ο ίδιος ο Πενθέας, με την καθοδήγηση του θεού, ντύνεται βάκχη για να κατασκοπεύσει τις μαινάδες, μεταμορφώνεται σε νεαρό λιοντάρι και καταλήγει σφάγιο.
Η ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ
Το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Λάρισας σε συνεργασία με το Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου παρουσίασε τις «Βάκχες» σε σκηνοθεσία Έκτορα Λυγίζου στο Αργολικό θέατρο. Ήδη, ο ρηξικέλευθος σκηνοθέτης, από το 2013, είχε παρουσιάσει μια πρώτη προσέγγιση της τραγωδίας με τρείς μόνο ηθοποιούς στον κάτω χώρο του θεάτρου του «Νέου Κόσμου». Τέσσερα χρόνια μετά, επανέρχεται ξαναδουλεύοντας το υλικό των «Βακχών» με μια ομάδα οκτώ ικανότατων ηθοποιών, διαφορετικούς μεταξύ τους ως προς την ηλικία αλλά και την υποκριτική τεχνική.
Τη διασκευή του κειμένου με την πολύτιμο συμβολή της δραματολόγου Κατερίνας Κωνσταντινάκου, υπογράφει ο ίδιος ο σκηνοθέτης. Πρόκειται για μια δυναμική συμπύκνωση του κειμένου, στη θεατρικότατη μετάφραση του Γιώργου Χειμωνά, όπου τα χορικά εμπλέκονται με τα επεισόδια, μια ρέουσα σφιχτοδεμένη αφήγηση, η οποία όμως πολύ φοβάμαι ότι αποκλείει τους θεατές που δεν γνωρίζουν καλά το κείμενο.
Ο Έκτορας Λυγίζος, σε αυτήν τη δεύτερη σκηνοθετική προσέγγιση της τραγωδίας, χρησιμοποιεί το «θέατρο μέσα στο θέατρο». Ένας θίασος οκτώ ηθοποιών μπαίνει στην ορχήστρα του Αργολικού θεάτρου και την καλύπτει με ένα μοβ ταπέτο οριοθετώντας τη δράση και προοικονομώντας ένα διάχυτο πένθος, επιφορτισμένος να αφηγηθεί την ιστορία των «Βακχών» – στην οποία ουσιαστικά εγκιβωτίζεται η δράση του Διόνυσου ως σκηνοθέτη – χωρίς να υπάρχει διακριτός πρωταγωνιστής αφομοιώνοντας την ατομικότητα από την δυναμική συλλογικότητα μιας πολυφωνικής αφήγησης. Ένας – ένας ηθοποιός λέγοντας την μαγική φράση: «Εάν ήμουν ο Διόνυσος θα έλεγα…….» ή «Εάν ήμουν ο Τειρεσίας θα έλεγα…….» κ.ο.κ. μπαίνει στο ρόλο αφαιρώντας κάποια στοιχεία του κοστουμιού του. Όλοι οι ηθοποιοί περνούν από όλους τους ρόλους ή μπορεί δύο συγχρόνως ηθοποιοί (όπως η Μαρία Πρωτόπαπα και η Ανέζα Παπαδοπούλου) «ως αγγελιοφόρος» να διηγούνται το σπαραγμό του Πενθέα ενώ οι υπόλοιποι ηθοποιοί συμμετέχουν σε αυτό το όργιο των μαινάδων. Άρα αυτό που αναπαράγεται στην ορχήστρα του αρχαίου θεάτρου, πάνω στο μοβ χαλί, δεν είναι άλλο από ένα «είδωλο», ένα θαμπό καθρέφτισμα της τραγωδίας, μια συλλογική φαντασίωση της βακχείας. Απουσιάζει, επί της ουσίας η θεία μανία, η ένταση της βακχείας η διονυσιακή μέθεξη, η έκσταση που χαρίζει η νέα θρησκεία.
Σταδιακά όλοι οι ηθοποιοί αποχωρίζονται όλα τα επί μέρος στοιχεία του κοστουμιού (γιλέκα με πολύχρωμες κλωστές, μεγάλες βελόνες…) και μένουν κυριολεκτικά με το «εσώρουχο» μια λευκή φόρμα, ίδια για άνδρες και για γυναίκες. Στο τέλος της παράστασης, το δυναμικό σύνολο του χορού με τη λευκή περιβολή σηματοδοτεί τον καλλιτέχνη «γυμνό», απέριττο, χωρίς υποκριτικά τερτίπια, με μόνο εφόδιο την καθαρότητα της φωνής του να ταυτίζεται με το θείο, το θεό Διόνυσο, το θεό του θεάτρου «αποκαθαρμένο» και «αναγεννημένο» στη θεία αγκάλη. Ο Έκτορας Λυγίζος, μέσα από αυτόν το χειρισμό, απέδωσε – απεικόνισε την «εξομοίωση» που ευαγγελίζεται η νέα θρησκεία με την κατάργηση του πρωταγωνιστή, όλοι για όλα μέχρι την τελική συγχώνευση και την σταδιακή μεταμφίεση ουσιαστικά εδώ την σταδιακή «απογύμνωση» – με τα διάσπαρτα μέρη των κοστουμιών να παραπέμπουν στα μέλη του σφαγιασθέντος Πενθέα – κλείνοντας συγχρόνως το μάτι στη μεταθεατρικότητα.
Όλοι οι ηθοποιοί ήταν εξαιρετικοί (Ανθή Ευστρατιάδου, Έκτορας Λυγίζος, Βασίλης Μαγουλιώτης, Άρης Μπαλής, Αργύρης Πανταζάρας, Ανέζα Παπαδοπούλου, Μαρία Πρωτόπαπα, Χρήστος Στέργιογλου) προσθέτοντας ο καθένας μια ειδοποιό διαφορά από όποιο ρόλο «περνούσαν». Ιδιαίτερα λειτουργικό το σκηνικό και τα «έξυπνα» κοστούμια με πινελιές υφαντού της Κλειώς Μπομπότη, «υπηρέτησαν» άψογα την σκηνοθετική πρόταση. Ο λόγος της τραγωδίας, στην υπέροχη μετάφραση του Γιώργου Χειμωνά, ακούστηκε πολύ καθαρά, πράγμα που δηλώνει σκληρή δουλειά από τους ηθοποιούς αλλά και σωστή φωνητική προετοιμασία από τη Ρηνιώ Κυριαζή. Η εκκωφαντική απουσία της μουσικής, αποδυνάμωσε ακόμη περισσότερο το «χλωμό» βακχικό στοιχείο της παράστασης. Άλλωστε ο θίασος των Βακχών έφερε τύμπανα και αυλούς που έδιναν ρυθμό στην όρχησή του.
Η παράσταση έχει πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία, μαρτυρά πολύ κόπο, επίμονο ψάξιμο αλλά δεν παύει να είναι μια πειραματική πρόταση καταλληλότερη για ένα πιο εξοικειωμένο κοινό και σε ένα κλειστό χώρο ή στο Μικρό Θέατρο της Αρχαίας Επιδαύρου παρά στο μεγάλο Αρχαίο Θέατρο που «μετρίασε» την όλη δυναμική της
2000
2k
