Πέθανε η μεγάλη κυρία του θεάτρου Μάγια Λυμπεροπούλου

Σχολείο πήγα στο Πιρς, όταν ήταν στο Ελληνικό. Ήταν μια εξαετία (’51-’57) που είχε πολύ καλούς καθηγητές. Μάλιστα, με δυο-τρεις συμμαθήτριές μου μας έχει πιάσει μανία να βρούμε το βιογραφικό της διευθύντριας. Γιατί τη δεκαετία του ’50, αμερικανικό σχολείο να προσλαμβάνει Αριστερούς καθηγητές ήταν κάτι το πολύ εξαιρετικό. Το θέατρο και η τέχνη ήταν στην ημερησία διάταξη. Εκεί είδαμε τον Ερρίκο τον 5ο του Λόρενς Ολίβιε. Το σχολείο τότε αυτοδιοικούνταν. Δεν περίμενα να έρθει το ΠΑΣΟΚ για να μάθω τι εστί αυτοδιοίκηση. Το κυριότερο ήταν ότι η γνώση δεν ήταν συνώνυμο της ανίας. Ήταν περιπέτεια. Γι’ αυτό σήμερα λογιάζω πως είναι πάρα πολύ σοβαρή ευθύνη το να διδάξεις.

Στην αρχή μπήκα στη Νομική, όπως όλα τα καλά παιδιά. Παράλληλα, μπήκα και στον Κουν. Πήγα κρυφά από τους γονείς μου. Ήταν τέτοια η εποχή, που ήταν τερατώδες να δηλώσεις στο σπίτι σου ότι θα γίνεις ηθοποιός. Όταν αργότερα έλεγαν συγχαρητήρια στη μητέρα μου για τις παραστάσεις μου, απαντούσε: «Εμείς δεν το θέλαμε καθόλου. Ο κύριος Κουν επέμενε».

> Το να γίνεσαι από μαθήτρια πρωταγωνίστρια μέσα σε μια μέρα ήταν ένα χαρακτηριστικό του Θεάτρου Τέχνης. Ήταν η σεζόν ’58-’59, ο Φέρτης πρωταγωνιστούσε στην Ηλικία της νύχτας, όπου οι δάσκαλοι έλεγαν μόνο πέντε έξι ατάκες, κι εγώ στο Ξαφνικά πέρσι το καλοκαίρι. Ο Κουν πάντα έπαιρνε νέους ανθρώπους και τους έδινε πρώτους ρόλους κατευθείαν. Αυτό δεν σημαίνει πως νομιμοποιούνταν ως πρωταγωνιστές. Στον πρώτο μου ρόλο ιδέα δεν είχα. Στη δέκατη πρόβα έκλαιγα κι έλεγα «αφήστε με να πάω σπίτι μου». Μετά από πέντε χρόνια κατάλαβα γιατί ο Κουν στεκόταν στην κουίντα, είκοσι λεπτά μετά την έναρξη του έργου, και με κράταγε από τους ώμους.

> Η ηλικία των 19 ετών για μια κοπέλα εκείνης της δεκαετίας δεν είναι όπως τώρα. Θα έλεγα ότι παραμέναμε περισσότερο καιρό κοριτσάκια. Από τότε έχουν μεσολαβήσει και κάποιες «επαναστάσεις»: των λουλουδιών, σεξουαλικές. Μιλάμε για μισό αιώνα πίσω. Είμαι πενήντα δύο χρόνια στο κουρμπέτι. Ώρες-ώρες μου φαίνεται τερατώδες, άλλες μου φαίνεται σαν χθες. Τώρα, επειδή συναναστρέφομαι με νέους, όταν ξαφνικά ακούω να με ρωτάνε ποιος ήταν ο Λαζάνης σοκάρομαι προς στιγμήν. Αν έχω χρόνο, απαντάω.

> Ο Κουν ήταν μοναδικός. Ένας άνθρωπος συνεσταλμένος εκτός πρόβας αλλά και ταυτόχρονα τρομερά γοητευτικός. Άλλαξε τα πάντα στο ελληνικό θέατρο. Ένα πολύ απτό παράδειγμα είναι το Υπόγειο, που ανάμεσα στις δυο κολόνες του έχει ένα διάστημα 8,5 μέτρων και θεωρούνταν «τρύπα» όταν έγινε. Το πρώτο κυκλικό, το πρώτο που άλλαξε την τυπολογία του ηθοποιού, το ρεπερτόριό του. Τώρα συνειδητοποιώ πως τότε εμφανίστηκαν οι πρώτοι άρρενες ηθοποιοί με λαϊκό physique. Άλλαξαν τα υφάσματα. Από τα καπέλα της κυρίας τάδε ραμμένα στον οίκο της κύριας τάδε φτάσαμε, με Τσαρούχη και Χατζιδάκι, να υπάρχουν στη σκηνή το ντρίλι και η φανέλα. Πάνω απ’ όλα, όμως, το ρεπερτόριο. Δεν μπορείτε να φανταστείτε το σοκ όταν γίνονταν για πρώτη φορά αναγνώσεις του Πίντερ, του Ιονέσκο, του Μπέκετ. Βασίλευε άκρα του τάφου σιωπή. Γι’ αυτό τότε υπήρχαν με σαφήνεια δύο σχολές: του Εθνικού και του Θεάτρου Τέχνης.

> Οι δραματικές σχολές είναι σήμερα πολλές και δραματικές με την κακή έννοια. Θα μας γράψουν σε λίγο στο Γκίνες ως χώρα για το πλήθος των ηθοποιών που βγάζουμε αναλογικά με τον πληθυσμό μας. Δεν είναι επαγγελματικό αυτό. Δεν υπάρχει άσκηση. Δεν είναι κάθομαι και σκέφτομαι να γράψω. Όλες αυτές οι ομάδες που μαζεύουν λεφτά από άλλες δουλειές για να ανεβάζουν παραστάσεις, κάτι που για μένα είναι σπαραξικάρδιο εξαιτίας της νιότης, μπορεί να έχουν μια φρεσκάδα αλλά δεν έχουν τη δυνατότητα να γίνουν επαγγελματικές. Δεν μπορούμε να μιλάμε σήμερα για τέχνη την ώρα που έχει γίνει αποεπαγγελματοποίηση του θεάτρου.

> Πολλοί ξεχνάμε σήμερα ότι το Υπόγειο από το 1954 μέχρι έναν χρόνο πριν φύγω (1970) ήταν ένας ιδιωτικός, μη επιχορηγούμενος θίασος. Δουλεύαμε χειμώνα-καλοκαίρι για να επιβιώσει, με τόλμη, βέβαια, εκ μέρους του Κουν, που ανέβαζε έξι έργα τη σεζόν. Να πηγαίνει ένα έργο φουλαριστό και να ξέρουμε ότι το επόμενο, που ήταν Ιονέσκο, θα πήγαινε χαμένο. Το κατέβαζε χωρίς να περιμένει το υπουργείο, ώστε να πάρει κάποια επιχορήγηση. Έτσι, ένας νέος ηθοποιός πάνω στη δεκαετία είχε παίξει ήδη σε σαράντα ρόλους, σε δώδεκα παραστάσεις την εβδομάδα. Καμία σχολή δεν μπορεί να το κάνει αυτό. Το θέατρο μαθαίνεται επί σκηνής.

> Το Θέατρο Τέχνης το έλεγαν τότε «τρύπα». Σήμερα κάθε λουτροκαμπινές λέγεται θέατρο. Είμαστε η μοναδική χώρα που έχει μηδαμινή εμπειρία από ιταλική σκηνή. Ένας από τους λόγους που πήγα τώρα στο Εθνικό ήταν η ιταλική σκηνή. Το μοναδικό που μου λείπει και από το θέατρο «Απόλλων» στην Πάτρα. Στην Ευρώπη ξεκίνησαν από τις ιταλικές σκηνές, τα θεωρεία και τις αυλές και μετά πήγαν στις μπαρουταποθήκες.

> Όταν πήγα στη Γαλλία το 1971 πίστεψα ότι δεν θα ξανακάνω «θέατρο». Έγινα επαγγελματίας θεατής, σπούδασα κινηματογράφο και δούλεψα στην Ολυμπιακή Αεροπορία, στις κρατήσεις θέσεων. Έφυγα από τον Κουν τριάντα χρόνων, που είναι και η καλύτερη εποχή για μια γυναίκα ηθοποιό. Αισθάνθηκα ότι αναπαρήγαγα τη σκηνική εικόνα του εαυτού μου. Όσο και να αγαπούσα το θέατρο, δεν μου έλειψε καθόλου. Οφείλω πολλά στη Γαλλία, γιατί αυτή η εξαετία μετέτρεψε την εμπειρία του Θεάτρου Τέχνης από βιωματική σε συνείδηση.

> Επιδίωξα κι εγώ στις δουλειές μου το θέατρο συνόλου. Και σύνολο σε μια παράσταση δεν σημαίνει να λένε όλοι τον ίδιο αριθμό συλλαβών. Ποτέ δεν ένιωσα ανταγωνιστική. Δεν μου βγήκε. Καμιά φορά μου λένε τα νέα παιδιά: «Κυρία Μάγια, δεν έχουμε πρότυπα. Τι να κάνουμε;». Να επινοήσετε μια ηθοποιό στην Αλάσκα που κάνει της Παναγιάς τα μάτια και να μετρηθείτε με αυτήν. Επινοήστε. Όσο καλά και να κάνεις κάτι, πάντα θα υπάρχει κάποιος καλύτερος.

> Δεν ανέχομαι κάποιον να λέει πως οι διανοούμενοι σιωπούν, τη στιγμή που δεν τους ζήτησαν ποτέ τον λόγο. Μην ξεχνάτε ότι είμαστε η χώρα που έχει επινοήσει τον όρο «κουλτουριάρης» κατά το «ψωριάρης». Αν μπεις στα sites και τα μπλογκ, θα δεις πως ζούμε τον φασισμό της γνωμούλας. Άλλο κρίση κι άλλο γνώμη. Ο ελληνικός χώρος έχει μια τάση στο κουτσομπολιό και αυτό έχει γιγαντωθεί τρομακτικά. Με τρομάζει που μερικοί το εξισώνουν με τη γνώση. Δικαιούσαι να μη σου αρέσει κάτι, αλλά να το εξισώνεις με ό,τι δεν είναι καλό επειδή δεν αρέσει σ’ εσένα, αυτό είναι αμάθεια.

> Από μένα δεν περιμένω πια πολλά πράγματα. Καλά γεράματα. Να μην έχω την ξεφτίλα μιας αρρώστιας. Αυτήν τη στιγμή πρέπει να υπάρξει αντοχή από όλους και επινόηση για τους νεότερους.