«ΕΙΡΗΝΗ» ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗ ΣΕ ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΑΡΒΑΝΙΤΑΚΗ ΣΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΕΠΙΔΑΥΡΟΥ
Φέτος το Εθνικό Θέατρο, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, παρουσίασε την «Ειρήνη» του Αριστοφάνη, μια μουσική παράσταση, μια φρέσκια ματιά πάνω στην αριστοφανική κωμωδία, σε σκηνοθεσία Κωνσταντίνου Αρβανιτάκη.
Η «Ειρήνη» είναι το δεύτερο από τα τρία αντιπολεμικά έργα του Αριστοφάνη : «Αχαρνής» (425π.Χ.) και Λυσιστράτη (411π.Χ). Παρουσιάστηκε στα Μεγάλα Διονύσια, το 421π.Χ. και απέσπασε το δεύτερο βραβείο, λίγες μέρες πριν την σύναψη της πολυπόθητης Νικίειου Ειρήνης, αφού πλέον είχαν σκοτωθεί στη μάχη της Αμφίπολης οι δύο φιλοπόλεμοι αρχηγοί : ο Κλέων ο Αθηναίος και ο Βρασίδας ο Σπαρτιάτης, τα δύο “γουδοχέρια” του πολέμου όπως τους αποκαλεί ο Αριστοφάνης.
ΤΟ ΕΡΓΟ
Ο Τρυγαίος αγρότης από τα Σπατά, αγανακτισμένος από τον συνεχιζόμενο πόλεμο πετάει με ένα σκαθάρι στον Όλυμπο για να ζητήσει από τους θεούς να στείλουν την Ειρήνη και πάλι στη γη. Δυστυχώς όμως ο Πόλεμος την κρατά φυλακισμένη σε μια σπηλιά μαζί με την Οπώρα και τη Θεωρία, αφού πλέον έχει με την άδεια των θεών τον πλήρη έλεγχο πάνω στη γη. Τότε ο Τρυγαίος καλεί όλους τους Έλληνες, που δεινοπαθούσαν από τον πόλεμο, να ενωθούν για να απελευθερώσουν την Ειρήνη μαζί με την συνοδεία της ώστε να μπορέσουν να συμφιλιωθούν και να έρθει επιτέλους η αναγέννηση της φύσης.
Η ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ
Ο Κωνσταντίνος Αρβανιτάκης, ένας ικανότατος σκηνοθέτης και δάσκαλος του Θεάτρου επιστρέφει στο Αργολικό θέατρο δεκαεπτά χρόνια μετά την παρθενική του εμφάνιση σε αυτό, με τους «Αχαρνής», σε συνεργασία με τον Θεατρικό Οργανισμό Κύπρου, τον Ιούλιο του 2000. Ο Κωνσταντίνος Αρβανιτάκης συνέλαβε και πραγμάτωσε μια έξυπνη και μοντέρνα παράσταση στην οποία, κατά κύριο λόγο η μουσική κατέχει τον πρωταγωνιστικό ρόλο. Η άριστη συνεργασία του μουσικού Νίκου Κυπουργού και του λιμπρετίστα Δημοσθένη Παπαμάρκου βοήθησε στη διαμόρφωση μιας διαφορετικής σκηνοθετικής προσέγγισης του αριστοφανικού έργου : μια μίξη θεάτρου και όπερας, μια μουσική ονειροφαντασία σε οπερατική μορφή. Την σκηνοθετική πρόταση ολοκληρώνουν τρεις ακόμα τολμηρές επιλογές : η Καμεράτα ερμηνεύει «ζωντανά» τη μουσική σύνθεση υπό την διεύθυνση του ταλαντούχου Γιώργου Πέτρου (μια πλήρης ορχήστρα στην ορχήστρα του αρχαίου θεάτρου), ένας πολύ γνωστός τραγουδοποιός και αθυρόστομος stand up comedien, ο Τζίμης Πανούσης ως Τρυγαίος και η αντικατάσταση της παραδοσιακής σκηνογραφίας με μια σύγχρονη αισθητική μέσω του 3D projection Mapping (Στάθης Μήτσιος).
Ο Νίκος Κυπουργός, ευφυής μουσικός, με επιρροές από διαφορετικά είδη μουσικού θεάτρου : από την όπερα, το καμπαρέ, το μιούζικαλ ακόμα και από βυζαντινούς ύμνους, με έμμεσες και άμεσες αναφορές στην κλασική μουσική (Ροσίνι…) και σε Έλληνες συνθέτες (Χατζηδάκης, Τσιτσάνης, Κηλαηδόνης, Βαμβακάρης, Αττικ…) δημιούργησε μια μουσική πανδαισία, την οποία παρά την εταιρότητα της σύνθεσης παρουσιάζει ενότητα ύφους.
Ο Δημοσθένης Παπαμάρκος νέος καταξιωμένος συγγραφέας ανέλαβε να «αρδεύσει» από το αριστοφανικό κείμενο και να καταθέσει ένα λιμπρέτο που σέβεται μεν τη πηγή αλλά συγχρόνως αναβλύζει και τους δικούς του χυμούς. Χρησιμοποίησε ποιητική γλώσσα αλλά και σκατολογικές εκφράσεις, λόγω της ειδικής διατροφής του σκαθαριού, έπλεξε επιδέξια στίχους με κείμενο, διατήρησε και ενίσχυσε το αριστοφανικό καυστικό χιούμορ εμπλουτίζοντάς το με σύγχρονες αναφορές (όπως το γουδί του Αριστοφάνη μεταλλάχτηκε σε αποχυμωτή με λάμες – τα γουδοχέρια – που είναι σε έλλειψη γιατί το εργοστάσιο έκλεισε και μεταφέρθηκε στη Βουλγαρία). Και όλα αυτά σε πλήρη αρμονία με τη μουσική.
Η χρήση του 3D video mapping έδωσε τη δυνατότητα να αναπτυχθεί μια ψηφιακή μεταβαλλόμενη σκηνογραφία διαμορφώνοντας με φως, σκιές και χρώμα την εικαστικότητα και την ατμόσφαιρα της παράστασης. Έτσι ο Στάθης Μήτσιος με τις μαγικές βιντεοπροβολές του «εμφάνισε» στην ορχήστρα του αρχαίου θεάτρου νέφη, φωτιά, σκάλες, πλακίδια, καταγάλανο ουρανό, κίονες, το σκαθάρι, έναν έναστρο νυχτερινό με κάθε αστέρι να έχει το όνομα ενός έλληνα συνθέτη, ένα homeage στην έντεχνη και λαϊκή μουσική κ.ο.κ. ο Στάθης Μήτσιος συνεργάστηκε πολύ αποτελεσματικά με όλους τους συντελεστές της παράστασης και αυτό φάνηκε στο ότι οπτικοποίησε το όραμα του σκηνοθέτη, στη διάδραση των ηθοποιών με τις εικόνες, στην καλή χημεία με τον συνθέτη για τον σχεδιασμό του οπτικοακουστικού περιβάλλοντος και στον άψογο συντονισμό με τους φωτισμούς του Αλέκου Αναστασίου.
Η Ελένη Μανωλοπούλου πολύ σοφά έντυσε τους ηθοποιούς στα λευκά για να υπάρξει μια ισορροπία με τον μαυροφορεμένο όγκο της Καμεράτας. Οι ηθοποιοί με τα λευκά κοστούμια έμοιαζαν να αναδύονται σαν οπτασίες μέσα από την αχλή των βιντεοπροβολών δημιουργώντας την αίσθηση μιας ονειροφαντασίας ή και ακόμα ο χορός με τα μπανταρισμένα κεφάλια μπορεί να παραπέμπει στους τραυματίες και στις κακουχίες του πολέμου. Εξαιρετικό το φόρεμα της τροφού (Ευαγγελία Καρακατσάνη) με τα κεντημένα ρολά υγείας καθώς και το ιδιαίτερο κουστούμι του δούλου (Νίκος Καρδώνης) με ακάλυπτα τα οπίσθια και με ολόκληρο σύστημα καθαρισμού τουαλέτας επάνω στο κεφάλι του.
Ο Κωνσταντίνος Αρβανιτάκης κατόρθωσε να δημιουργήσει ένα δυναμικό σύνολο με τους έξοχους λυρικούς καλλιτέχνες και τους εκλεκτούς ηθοποιούς, το οποίο τραγουδά, παίζει και χορεύει. Ο σαρωτικός Τζίμης Πανούσης της πίστας υπήρξε ένας σεμνός, μετρημένος και ίσως αρκετά συγκρατημένος Τρυγαίος ωστόσο έλαμψε με το μοναδικό χάρισμα του να περνά με μαεστρία το καυστικό χιούμορ και να πλασάρει με «νάζι» την υφέρπουσα ειρωνία του λιμπερέτου. Ο βαρύτονος Τάσης Χριστογιαννόπουλος «βρόντηξε» ως Ερμής, η μέτζο σοπράνο Ειρήνη Καραγιάννη ως άλαλη Ειρήνη «επικοινώνησε» με τον Τρυγαίο μέσω εξαίσιων λαρυγγισμών και ο Αιμιλιανός Σταματάκης ξεχώρισε ως πόλεμος. Εκπληκτική σε σκηνική παρουσία και φωνή η Ευαγγελία Καρακατσάνη καθώς και ο μοναδικός καρατερίστας Νίκος Καρδώνης ξεχώρισε και με τα φωνητικά του προσόντα.
Όλοι οι ηθοποιοί του χορού που επωμίζονται και διάφορους ρόλους (Γιάννης Κλίνης ως Ιεροκλής, Ηλίας Κουνέλας ως παιδί του Λαμάχου, Ελένη Μπούκλη ως Οπώρα, Βασιλική Τρουφάκου ως Θεωρία, Αντιγόνη Φρυδά κ.α.) υπηρέτησαν με ζήλο και συνέπεια τις σκηνοθετικές οδηγίες.
Η χορογραφία της Σεσίλ Μικρούτσικου ήταν κάπως υποτονική χωρίς να προσδίδει κάτι το ξεχωριστό στην παράσταση. Θέμα δημιούργησαν «οι ψείρες» επειδή όλοι οι ηθοποιοί δεν είχαν. Έτσι ένα μέρος του κειμένου και των τραγουδιών χάνονταν. Η παράβαση, ένα μέρος της δομής της αρχαίας κωμωδίας, παραμένει ένα πρόβλημα σε ένα σύγχρονο ανέβασμα. Ο Κωνσταντίνος Αρβανιτάκης το έλυσε με απλό και έξυπνο τρόπο : με μια ατάκα του Πανούση. Ο Τρυγαίος Πανούσης κατεβαίνει από την επιπρόσθετη θυμέλη, πλησιάζει προς το κοίλον και φωνάζει κοιτώντας το κοινό : «Με ακούτε; Ενός λεπτού σιγή στη μνήμη όλων μας που έχουμε πεθάνει και νομίζουμε ότι είμαστε ζωντανοί». Ένα καταγγελτικό και βαθιά μελαγχολικό σχόλιο για την σημερινή κατάντια των νεοελλήνων.
Μια παράσταση ευρηματική, με δυνατό μουσικό στίγμα και μοντέρνα στοιχεία, η οποία ενδεχομένως να πυροδοτήσει αντιδράσεις, δεν παύει όμως να δίνει την ευκαιρία στο ευρύ κοινό να γνωρίσει ένα διαφορετικό τρόπο προσέγγισης της αριστοφανικής κωμωδίας.
2000
2k
