Το κείμενο του Θανάση Τριαρίδη «Lebensraum» σκηνοθετεί στη σκηνή του νέου θεατρικού πολυχώρου ΙΣΟΝ η Πηγή Δημητρακοπούλου. Ο ίδιος ο συγγραφέας χαρακτηρίζει το έργο του ως ένα “μονόπρακτο πείραμα για την καλοσύνη”. Ξεκίνησε τη θεατρική του πορεία στο Βερολίνο το Μάρτιο του 2016, ενώ στην Ελλάδα παρουσιάστηκε με τους ίδιους συντελεστές στο Faust το Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου. Πρόκειται για ένα έργο που έχει ως αφετηρία και έμπνευση τη θεωρία του Ζωτικού Χώρου (ελληνική μετάφραση της γερμανικής λέξης) της ναζιστικής Γερμανίας και είναι μια παράσταση-πείραμα που καταφεύγει σε παιχνίδια μυαλού (mindgames) μεταξύ των ηθοποιών και κατ’ επέκτασιν του κοινού και ακροβατεί επικίνδυνα ανάμεσα στην κωμωδία και το θρίλερ και τα στενά όρια μεταξύ αλήθειας και ψέματος, καθώς και της ατομικής ηθικής με τη συλλογική ανηθικότητα. Δύο άντρες συναντιούνται στη σκηνή ενός θεάτρου για ένα πείραμα. Ο ένας είναι ο Χειριστής, αυτός δηλαδή που υποβάλλει τις ερωτήσεις και σημειώνει τις απρόβλεπτες ή αναμενόμενες απαντήσεις-αντιδράσεις του άλλου ατόμου, που αποτελεί τον Αποδέκτη-πειραματόζωο. Τα βασικά κίνητρα του αποδέκτη είναι η υλική ανταμοιβή, τα χρήματα για τη συμμετοχή του στο πείραμα αυτό και η “διασκέδαση” της συμμετοχής σε ένα παρόμοιο τόλμημα. Γρήγορα όμως το αστείο της ιστορίας εξαντλείται και το πειραματόζωο καλείται να αναμετρηθεί με τα ηθικά του όρια. Η αθωότητα και η συνενοχή μοιάζουν να έχουν πολύ λεπτές διαχωριστικές γραμμές και οι θεατές προσπαθούν να ισορροπήσουν μεταξύ αλήθειας και θεατρικής σύμβασης. Ένα κείμενο σημερινό, επίκαιρο, με φιλοσοφικές και ψυχολογικές προεκτάσεις (που συχνά μπορεί να εκκινούν από απλοϊκές ή αφελείς παραδοχές) και με διαχρονικά ερωτήματα που χρήζουν ενδελεχούς σκέψης και απάντησης.
Η Πηγή Δημητρακοπούλου στη σκηνοθετική καθοδήγηση του εγχειρήματος, δίνει ιδιαίτερη έμφαση στα δίπολα αλήθεια-ψέμα, ηθική-ανηθικότητα, αθωότητα και συνενοχή, όνειρο και εφιάλτης και την ευκολία με την οποία ο άνθρωπος μπορεί να φλερτάρει είτε με τον ένα, είτε με τον άλλο πόλο. Η ισορροπία μεταξύ των αντιθετικών αυτών εννοιών, καταστάσεων ή συναισθημάτων είναι εξαιρετικά εύθραυστη και τα όριά τους συχνά αδιόρατα ή στην καλύτερη των περιπτώσεων δυσδιάκριτα. Ξεκινά σε ήρεμους και σχετικά χαλαρούς ρυθμούς, σαν πρόβα γυρίσματος ενός τηλεοπτικού παιχνιδιού, με τα πρόσωπα να δείχνουν τις εκφράσεις τους μέσω κάμερας. Η κλιμάκωση όμως δεν αργεί, οι εξελίξεις δεν είναι πάντα προβλέψιμες και οι ψυχολογικές εναλλαγές και κορυφώσεις αλλεπάλληλες. Η ψευδεπίγραφη αθωότητα δίνει τη θέση της σε μια αδυσώπητη συνειδητοποίηση της αλήθειας. Το προβλέψιμο ή μη των αντιδράσεων του Αποδέκτη του πειράματος καθορίζει και τα όρια της επιτυχίας του Χειριστή. Η επιλογή ενός Χειριστή σε αναπηρική πολυθρόνα, που μοιάζει ακίνδυνος σε σχέση με τον Αποδέκτη που με πλήρη κινητικότητα μπορεί να αντιδράσει (και να αποδράσει) ανά πάσα στιγμή δείχνει εξαιρετικά ευάλωτη και ικανή να ανατραπεί. Οι μηχανές (κάμερες, υπολογιστές, τηλέφωνα) με τις οθόνες και τα κουμπιά τους γίνονται στο σήμερα εργαλεία εκφοβισμού και εξαπάτησης, πείθοντας το θεατή ότι τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται. Οι φωνητικές εντάσεις που συνήθως συνοδεύουν την πλεονάζουσα ψυχολογική πίεση ακολουθούνται από σύντομες, αλλά εκκωφαντικές σιωπές που ηλεκτρίζουν περισσότερο την ατμόσφαιρα και προετοιμάζουν το έδαφος για την επόμενη σύγκρουση. Η ροή του πειράματος έχει συνεχείς ανατροπές και κάποιες σκηνές δοκιμάζουν τις αντοχές του θεατή-συμμέτοχου. Ίσως υπήρχαν οι δυνατότητες για περαιτέρω πίεση των σκηνικών ισορροπιών ώστε να αγγίξουν τα όριά τους, αλλά δεν επιχειρήθηκε η παράσταση να γίνει τόσο τολμηρή, υπερβαίνοντας πιθανώς τα θεατρικά εσκαμμένα. Δε λείπουν κωμικές στιγμές-ανάσες, που βοηθούν στην αποφόρτιση του κοινού από την έμμεση και άμεση ψυχολογική πίεση που του εξασκεί το έργο, με το ρυθμό να αυξάνει συνεχώς τους παλμούς του.
Ο Πάνος Ζουρνατζίδης υποδύεται το Χειριστή του πειράματος και η ερμηνεία του είναι ένα συνεχές σκωτσέζικο ντους, αφού τόσο ο λόγος όσο και το σκηνικό του στήσιμο είναι μια διαρκής εναλλαγή από την ένταση στη χαλαρότητα, από το αστείο στη σοβαρότητα, από το ψέμα στην αλήθεια, σε ένα υπολογισμένα κλιμακούμενο παιχνίδι παραπλάνησης. Χειρίζεται πολύ καλά το ηχόχρωμα της φωνής του και διαχειρίζεται τις ατάκες του με σαφήνεια και καθαρή άρθρωση. Καταφέρνει έτσι να φλερτάρει άλλοτε με τη συμπάθεια και άλλοτε με την αντιπάθεια του θεατή για το χαρακτήρα που ερμηνεύει, ανάλογα με το προσωπείο του, είτε ως απλού ανάπηρου χειριστή που υπακούει σε εντολές και σημειώνει σε κουτάκια τις επιδόσεις, είτε ως σαδιστικά ψυχρό εκτελεστικό όργανο προκαλώντας σε πολύ ικανοποιητικό βαθμό ψυχολογικές διακυμάνσεις.
Ο Ιωσήφ Πολυζωίδης αναλαμβάνει το ρόλο του Αποδέκτη του πειράματος σε μια σύνθετη αναζήτηση της ισορροπίας μεταξύ θύτη και θύματος, μεταξύ συνενοχής και αθωότητας. Όσο το νοητικό παιχνίδι κρατά χαμηλά τις απαιτήσεις του, η συμμετοχή του σε αυτό είναι εκούσια και ενθουσιώδης. Όταν οι απαιτήσεις αυξάνονται με το φόβο και μια λανθάνουσα απειλή να στραγγαλίζουν τη σιγουριά του, η υλική ανταμοιβή περνάει σε δεύτερη μοίρα, αλλά είναι πια πολύ αργά να βγει από το παιχνίδι και να παραδεχθεί την ήττα του. Το πέρασμα από την αθωότητα στη συνειδητοποίηση είναι εμφανές από την αλλαγή στο μέταλλο της φωνής, το σκηνικό στήσιμο, τη νευρικότητα στην κίνηση και την παραίτηση που δηλώνει η γλώσσα του σώματος. Η χημεία μεταξύ των δύο ηθοποιών είναι σχεδόν ιδανική και έχει όλα τα αντιθετικά στοιχεία που χρειάζονται για μια πειστική απεικόνιση του πειράματος που εξελίσσεται στο θεατρικό σανίδι.
Το σκηνικό του Κώστα Παππά με μία υδρόγειο στην άκρη της σκηνής και οθόνες και κάμερες να επιβάλλονται στο χώρο και να προβάλλουν τα πρόσωπα και τις εκφράσεις τους αποτελεί ενεργό κύτταρο της παράστασης και παρ’ όλη τη λιτότητά του δίνει την ψευδαίσθηση ενός γεμάτου χώρου. Τα κοστούμια της Μαρίας Κοντοδήμα είναι καθημερινά και αντιπροσωπευτικά των χαρακτήρων που ντύνουν, χωρίς να επιχειρούν να τραβήξουν την προσοχή του θεατή. Οι φωτισμοί του Κοραή Δαμάτη αποτελούν εργαλείο στην διαμόρφωση της ατμόσφαιρας του έργου, δημιουργώντας σκιές και μια απειλητική σκοτεινιά που διακόπτονται από φώτα νέον. Την κίνηση επιμελήθηκε ο Βαγγέλης Πιτσιλός και συνοδεύει αρμονικά το λόγο, κλιμακούμενη ανάλογα με τις εντάσεις του.
Συμπερασματικά, στο νέο θεατρικό χώρο του ΙΣΟΝ, είδα μια δουλεμένη παράσταση που βασίζεται σε ένα αρκετά δυνατό κείμενο, που θίγει ευαίσθητα προσωπικά και κοινωνικά ερωτήματα που παραμένουν διαχρονικά και επίκαιρα. Η σκηνοθετική προσέγγιση ακολουθεί το δυναμισμό του κειμένου, κλείνει το μάτι στο θεατή και παίζει με την ψυχολογία του, αυξάνει βήμα-βήμα τις εντάσεις, κλιμακώνει τις ανατροπές και αναδεικνύει τις λεπτές ισορροπίες μεταξύ σιγουριάς και αβεβαιότητας, γνώσης και άγνοιας, αθωότητας και συνενοχής. Οι δύο ηθοποιοί απόλυτα συγκεντρωμένοι στις απαιτήσεις των ρόλων τους δημιουργούν ένα εξαιρετικό ερμηνευτικό δίδυμο με πολύ καλή χημεία και διακριτούς ρόλους στη σκηνή. Μια θεατρική πρόταση που αξίζει την προσοχή του θεατρόφιλου κοινού.
2000
2k
