Έχοντας διανύσει τα δύο τρίτα του προγράμματος της, η “2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης”, κορυφαία εκδήλωση αποτελεί το Μυστήριο 11 “Μα” του Ρομέο Καστελούτσι, μια περιπατητική site specific performance. O Ρομέο Καστελούτσι είναι μια πολυσχιδής, εξόχως σημαίνουσα καλλιτεχνική μορφή, του οποίου το έργο κινείται σε μεθοριακές ζώνες, υποφωτιζόμενες, οι οποίες κινητοποιούν τη ψυχή και το πνεύμα και ταυτόχρονα κεντρίζουν το βλέμμα και τη συνείδηση του θεατή ωθώντας τον σε προσωπικές επεξεργασίες και αναγνώσεις των εικόνων, των ήχων και των δρωμένων. Το όνομα του Ρομέο Καστελούτσι υπήρξε το μεγάλο ατού στον φάκελο υποψηφιότητας για τη διεκδίκηση της Ελευσίνας ως Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης 2023, μετά από πρόταση της Δηούς Καγγελάρη ( Καθηγήτρια θεατρολογίας) για μια παράσταση του κορυφαίου δημιουργού.
Ο Ιταλός δημιουργός, o οποίος από επιλογή θεωρεί την Ελλάδα πατρίδα του, από νεαρή ηλικία ασχολήθηκε με την ανακάλυψη των Ελευσινίων Μυστηρίων. Οπότε το να δημιουργήσει μέσα στον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας μια τελετή μύησης, στην οποία συνομιλεί το τότε με το σήμερα με τη βαρύνουσα παρουσία ενός σκανδάλου, το θεωρεί “πεπρωμένο για αυτόν”, όπως δήλωσε στη συνέντευξη τύπου που έδωσε.
Εξάλλου αυτή η σύνδεση-συνομιλία-συμφιλίωση του τότε με το σήμερα σηματοδοτείται και με το μεταβυζαντινό εκκλησάκι της Παναγίας της Μεσοσπορίτισσας, που εορτάζει την παραμονή της γιορτής των Εισοδίων της Θεοτόκου (21/11). Το εκκλησάκι δεσπόζει στον λόφο εντός του αρχαιολογικού. χώρου πάνω από το αρχαίο Τελεστήριο, εστιακό σημείο αναφοράς της λατρείας στη θεά Δήμητρα. Οι κάτοικοι της Ελευσίνας, σε αυτή τη χρονική περίοδο στο μέσο της σποράς, αναβιώνουν το έθιμο προσφέροντας καρπούς σιτηρών, ως ένδειξη της ανανέωσης της φύσης και της βλάστησης των σπόρων, όπως γινόταν προς τιμήν της θεάς Δήμητρας από τη Μυκηναϊκή εποχή μέχρι το τέλος του τέταρτου αιώνα μ.χ.
Ο τίτλος του έργου “Μα” επιδέχεται πολλαπλές ερμηνείες. Ανακαλεί το φώνημα “μα” του νεογέννητου μέχρι που αυτό αναδιπλασιαζόμενο σχηματίζει την πρώτη λέξη “μαμά/mamma”. Ωστόσο το “μα/ma” φέρει και στις δύο γλώσσες, ελληνικά και ιταλικά την έννοια “αλλά”, “όμως”, “ωστόσο” επιτρέποντας να δημιουργηθεί μια ρωγμή από την οποία παρεισφρήει η αμφιβολία και το δίλημμα. Ακόμα βαθύτερα το “Μα” είναι η ρίζα της λέξης “matrice” (μήτρας) και “mater” (ύλης). Η μήτρα που ανοίγεται μέσα στη γη για να κυοφορήσει τη ζωή μέσα από τον θάνατο της ύλης. Και βέβαια υπάρχει στη λέξη “Matriarcato/Μητριαρχία” που σηματοδοτεί μια εποχή που κλείνει με την επιβολή της πατριαρχίας.
Ο πρωτοπόρος δημιουργός καταθέτει στη γη του Αισχύλου μια αγροτικού χαρακτήρα ιεροτελεστία. Ο Καστελούτσι, ως άλλος ιεροφάντης, δημιουργεί μέσα στο ιερό άδυτο μια μυσταγωγική ιεροτελεστία, χωρίς καμία παρέμβαση αναλώσιμης ενέργειας ή τεχνολογικής κατασκευής, στην οποία κυριαρχούν ο ήχος, ο αέρας, το φως, το γυναικείο σώμα και η σιωπή αντί των λέξεων.
Μια μαυροντυμένη γυναίκα, αγρότισσα, με μαύρο κεφαλόδεσμο, καθαρά μεσογειακή φιγούρα, με ένα μακρύ κοντάρι στην άκρη του οποίου πάλλεται το ήμισυ μιας λευκής πλαστικής καρέκλας, σαν δρεπάνη, ένας επίγειος Χάρων οδηγός, καθοδηγεί τους θεατές και ορίζει την πορεία τους μέσα στον ιερό χώρο. Μέσα στο Τελεστήριο πέντε θυλάζουσες μητέρες συλλέγουν με θύλαστρο το γάλα, καθισμένες πάνω σε μαύρες πέτρες σαν επιτύμβιες πλάκες, τις οποίες αργότερα θα στολίσουν νεκροκεφαλές και πορτοκάλια. Η συνύπαρξη ζωής και θανάτου σε μια αέναη αλληλένδετη αλυσίδα. Οι νεαρές μητέρες προσφέρουν το γάλα τους μεταγγίζοντάς το μέσα σε μια μακριά γυάλινη ράβδο, σαν ένας μακρύς ομφάλιος λώρος, ο οποίος ακολουθεί τις γυναίκες από εδώ και πέρα, σε κάθε σκηνή. Στο βάθος αναδύεται μια γυμνή γυναικεία μορφή κρατώντας έναν λευκό δίσκο υψωμένο πάνω από το κεφάλι της. Φαίνεται σαν να την απορροφά, καθώς την πλησιάζει μια άλλη γυναίκα, ντυμένη όπως η αγρότισσα οδηγός, η οποία κρατά έναν μαύρο δίσκο υψωμένο. Μια αρμονική συνύπαρξη φωτός και σκότους, της ζωής και του θανάτου, του καλού και του κακού. Περίπου τριάντα γυναίκες και τέσσερα κοριτσάκια, ντυμένες όπως η πρώτη αγρότισσα, εμφανίζονται, χορεύουν, σείουν κλαδιά ελιάς, αναρριχώνται και κρημνίζονται από τον βράχο του Τελεστηρίου σκορπώντας πορτοκάλια, εξαγνίζονται με νερό. Τα γυναικεία σώματα πεσμένα μπρούμυτα πάνω στη γη, προσφέρονται σαν μήτρα, για να γεννηθεί μια νέα γυναικεία ύπαρξη-μια Περσεφόνη ή μια Παναγία-η οποία, ντυμένη με ολόχρυσο ένδυμα, οδηγεί στην τελευταία σκηνή, στο Πλουτώνιο. Εκεί στο σπήλαιο από όπου, σύμφωνα με την παράδοση, η Περσεφόνη επέστρεφε στη γη κάθε άνοιξη. Ενώ οι υπόλοιπες γυναίκες, σαν ένα μαύρο κύμα, εξαφανίζονται μέσα σε τεράστιες μαύρες σακούλες, καταδικασμένες σε μια σκληρή απομόνωση, σηματοδοτώντας το τέλος της μητριαρχίας. Εκεί μπροστά στο σπήλαιο κυριαρχεί ένα αντίγραφο του τρίπτυχου του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου των Simone Martini και Lìppo Memmi, το οποίο φιλοτεχνήθηκε το 1333 για τον καθεδρικό ναό της Σιένας και σήμερα φιλοξενείται στην Galleria degli Uffizi, στη Φλωρεντία. Εκεί συμβαίνει το σκάνδαλο, όπως το ονομάζει ο Καστελούτσι. Μια παζολινική ανδρική φιγούρα εισέρχεται από τα Προπύλαια. Ο μοναδικός άντρας της παράστασης, ο Filippo Addamo, παραβιάζει με την παρουσία του τον ιερό χώρο καταπατώντας δύο βασικούς κανόνες των Ελευσινίων Μυστηρίων. Απαγορευόταν η είσοδος σε βαρβάρους, σε αυτούς που δεν ομιλούσαν ελληνικά και σε αυτούς που είχαν βάψει με αίμα τα χέρια τους και κυρίως στους μητροκτόνους, που είχαν μιάνει τα χέρια τους με αίμα μητρικό. Ο Filippo Addamo είναι ένας πραγματικός μητροκτόνος, ο οποίος εξέτισε την ποινή του και σήμερα πλέον είναι ένας ελεύθερος πολίτης. Ο Αddamo βαδίζει αργά, διστακτικά, θωπεύει τα μάρμαρα, αγκαλιάζει τις πέτρες, που μοιάζουν με επιτύμβιους λίθους, μοιάζει σαν να προσεύχεται, χαϊδεύει τον βράχο και φθάνει μπροστά στον γυάλινο σωλήνα με το γάλα. Με βαθύ σεβασμό και ταπεινότητα χύνει το γάλα, προσφέροντας κατά κάποιον τρόπο χοές, ποτίζοντας τη γη με το ζωογόνο γάλα. Γονατίζει μπροστά στην Παναγία, ως άλλος άγγελος, θνητός και πεπτωκώς, κρατώντας ένα ξερό κλαδί προσδοκώντας συγχώρηση και συμφιλίωση.
Ο Filippo Addamo φέρει στους ώμους του το βαρύ φορτίο της δικής του άνομης πράξης και ταυτόχρονα αίρει όλα τα παραπτώματα του ανθρώπινου είδους, το οποίο χωρίς αιδώ καταστρέφει τη φύση, μολύνει το περιβάλλον, πληγώνει τη Μητέρα Γη. Και η Ελευσίνα είναι ένα πρόσφορο παράδειγμα της μετεξέλιξης ενός ιερού τόπου σε ‘άντρο’ διυλιστηρίων και πηγή μόλυνσης. Ο ιδιοφυής Ρομέο Καστελούτσι μέσω της βέβηλης ιεροσυλίας και της βλαστημίας ενεργοποιεί την ιερότητα του χώρου αιτώντας εξιλέωση, συγχώρεση, συμφιλίωση. Αιτήματα που μένουν αναπάντητα καθώς δύει ο ήλιος και οι θεατές αποχωρούν αφήνοντας τον Αddamo γονατισμένο με την ελπίδα της ανταπόκρισης να πλανάται.
Ο αιρετικός καλλιτέχνης, Ρομέο Καστελούτσι, στον ενεργειακό τόπο της Ελευσίνας, εμπνέεται ένα πραγματικό μυστήριο και το “υλοποιεί” με σεβασμό και ιερότητα προσφέροντας μια συγκλονιστική εμπειρία, μιας ώρας, στους θεατές, ταπεινούς αμύητους μύστες μιας σιωπηλής μυσταγωγίας.
Εξαιρετική η μουσική σύνθεση του Demetrio Castellucci με τους απόκοσμους ήχους της γκρανκάσας και του τρομπονιού. Εμπνευσμένη η χορογραφία της Gloria Dorliguzzo, η οποία κίνησε τα γυναικεία σώματα σαν ένα σώμα, εύκαμπτο και εκφραστικό.
Και βέβαια σημαντικότατη η γυναικεία συμμετοχή των: Ελένη Βεργέτη, Χρυσή Βιδάλη, Ιωάννα Χλόη Βούλγαρη, Στεφανία Γώγου, Αλεξία Δημητρακούλια, Κατερίνα Δουβή, Πένυ Ελευθεριάδου, Ελένη Ζαφείρη, Κατερίνα Καλοχριστιανάκη, Στέλλα Καπετάνιου, Δάφνη Καφετζή, Γαβριέλα Κοκκίνη, Πολένα Κόλια Πέτερσεν, Ηρώ Κόντη, Χριστιάνα Κοσιάρη, Κωνσταντίνα Κουτσαυτάκη, Ειρήνη Κυριακού, Αθηνά Κυρίτση, Λώρα Μαμάκου, Ειρήνη Μάστορα, Αφροδίτη Μιχαηλιδου, Φαίδρα Νταιόγλου, Εριφίλη Παναγιωταρέα, Κρίστυ Παπαδοπούλου, Κατερίνα Παπανδρέου, Φωτεινή Παπαχριστοπούλου, Αντωνία Πιτουλίδου, Σεραφίνα Σιδέρη, Μάρω Σταυρινού, Ραφαέλα Τσομπανούδη, Μαρία Ψαρολόγου και οι μικρές: Αθήνα Μακρή, Μαρία Πασά, Αιμιλία Ρούση, Θεανώ Χριστινάκη.
2000
2k
