H Θεατρική Ιστορία και τα Θέατρα της Θεσσαλονίκης.

H ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Η Θεσσαλονίκη αρχίζει να έχει θεατρική ζώη από νωρίς, ήδη πριν από το 1912. Και συνεχίζει ως τις μέρες μας να παρουσιάζει αξιόλογη ζωτικότητα στον τομέα αυτόν, μολονότι η μόνιμη θεατρική δραστηριότητα της πόλης εμφανίζεται , στο ποσοτικό τουλάχιστον επίπεδο μάλλον ισχνή. Τα στοιχεία που συνιστούν τη θεατρική ζωή της Θεσσαλονίκης είναι, από τη μία οι “εισαγώμενες” παραστάσεις περιοδείας (κυρίως αθηναϊκές” και,από την άλλη, οι γηγενείς παραγωγές . Οι τελευταίες διαιρούνται σε δύο μεγάλες κατηγορίες : τις ερασιτεχνικές και τις επαγγελματικές.

Στις επαγγελματικές παραγωγές μπορεί να γίνει η διακρισή μεταξύ των ευκαιριακών παραστάσεωνμ ελαφρού μουσικού θεάματος και των προσπαθειών δημιουργίας μόνιμων πυρήνων θεάτρου πρόζας, που μας ενδιαφέρει κυρίως εδώ. Η ιστορία του θεάτρου της Θεσσαλονίκης είναι ένα από τα ζητούμενα της θεατρολογικής έρευνας και θα πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο συλλογικής προσπάθειας . Εδώ θα περιοριστούμε σε μια συνοπτική διαδρομή, επισημαίνοντας με την ευκαιρία “θέματα για ξετύλιγμα” και περιοχές που περιμένουν τον ερευνητή τους.

Η προϊστορία

Στο τελευταίο τέταρτο του προηγούμενου αιώνα και στις αρχές του 20ού αιώνα ανεβάζοντας στη Θεσσαλονίκη κάποια έργα από ερασιτεχνικούς όμιλους (“Ομόνοια”,”Ορφεύς”,”Όμιλος των Συντεχνιών”, “Όμιλος Φιλομούσων”, “Εβραϊκή Λέσχη” κ.α.) κυρίως όμως παρουσιάζονταν παραστάσεις περιοδείας: η Θεσσαλονίκη, πολύγλωσση πόλη, ήταν τότε σταθμός στη διαδρομή προς την Κωνσταντινούπολη ιταλικών και γαλλικών θιάσων (κωμωδίας και οπερέτας κυρίως), αλλά και αθηναϊκών σχημάτων. Έτσι, σύμφωνα με τις αναγγελίες των εφημερίδων της Θεσαλονίκης, έδιναν παραστάσεις στην πόλη γνωστοί θίασοι της Αθήνας, όπως του Βασιλειάδη (1875), του Αλεξιάδη(1880), του Τασόγλου(1880), του Ταβουλάρη (1883) .Στάθμευσε επίσης λίγο αργότερο στη Θεσσαλονίκη, ο Δημήτριος Κοτοπούλης, που ερχόταν από την Πόλη (1896, 1898), η “Νέα Σκηνή” του Χρηστομάνου (Νοέμβριος 1902), καθώς και ο θίασος μελοδράματος του Διονυσίου Λαυράγκα (1905).

Χαρακτηριστικά της παρουσίας των περιοδευόντων αθηναϊκών θιάσω: τα πολλά έργα (ώστε να γίνεται καθημερινή αλλαγή) ένα ρεπερτόριο χαρμάνι, όπου γειτονεύει η “αλατισμένη” γαλλική φαρσοκωμωδία με το αρχαίο και το σαικξπηρικό δράμα η ταλαιπωρία καλλιτεχνών και θεατών σε ακατάλληλες αίθουσες κ.α. Ας σημείωθει ακόμα ότι παίζονταν και πολλά θεατρογραφήματα με θέματα αντλημένα από την ελληνική ιστορία, που πλουτίζονταν με πατριωτικά υπονοούμενα προς ενθουσιασμόν του κοινού.

 

Τριάντα χρόνια εισαγόμενης θεατρικής ζωής

Στην πρώτη δεκαετία του ελεύθερου βίου της πόλης παρατηρείται, αναφορικά με τις επισκέψεις ποιοτικών αθηναϊκών σχημάτων, κάτι σαν έκρηξη .Έτσι , στις αρχές του 1914, για να πάρουμε ένα παράδειγμα, μέσα σε λιγότερη από ενάμιση μήνα εμφανίζονται στη Θεσσαλονίκη: ο θίασος της Κυβέλης με δεκατρία έργα (πολύ βουλεβάρτο, αλλά και Νόρα του Ίψεν , Αντιγόνη του Αλφιέρι, Το άσπρο και το μαύρο του Μελά, Φωτεινή Σαντρή του Ξενόπουλου) ο θίασος του Θωμά Οικονόμου με εννέα (Πατέρας του Στρίνμπεργκ, Βρυκόλακες του Ίψεν, Ραδιουργία και έρως του Σίλλερ, Ο κουρεύς της Σεβίλλης του Μπωραμσαί,Φάουστ του Γκαίτε, Άμλετ κλπ.) ο θίασος της Κοτοπούλη με δέκα (πλάι σε πολλές ελαφρές κωμωδίες, Συρανό ντε Μπερζεράκ του Ροστάν και Ηλέκτρατου Χόφμανσταλ). Η Κοτοπούλη παρουσίασε και τα Παναθήναια, που γέμισαν με τα “πατριωτικά” τους νούμερα τέσσερις βραδιές το θέατρο.

Η παράσταση των Παναθηναίων έδωσε το έναυσμα για την ανάπτυξη της ντόπιας επιθεώρησης που την τροφοδοτούσε η πλούσια κοινωνική, πολιτική και πολεμική επικαιρότητα της ταραγμένης δεκαετίας 1912-1922: Πανθεσσαλονίκεια, Ο καθρέπτης της Θεσσαλονίκης , Η σαλάτα της Θεσσαλονίκης , Το πανόραμα της Θεσσαλονίκης (τις περισσότερες τις έγραψε ο Μιχ. Καρακωνσταντίνου). Γενικότερα, η παρουσία ξένων στρατιωτικών , κυρίως Γάλλων, εξηγεί τον πολλαπλασιασμό των παραστάσεων οπερέτες , επιθεώρησης , κωμωδίας μετ’ ασμάτων, καθώς και τις συχνές επισκέψεις αντίστοιχων ξένων θιάσων.

ΙΣΡΑΗΛΙΤΙΚΗ ΛΕΣΧΗ

Θα ήταν παράλειψη αν δεν αναφέραμε εδώ τις διάφορες λέσχες της πολυπληθούς Ισραηλίτικης Κοινότητας και του Συλλόγου Αποφοίτων της Alliance Israelite Universelle, που έδιναν συχνά ερασιτεχνικές παραστάσεις. Μετά το Χουριέτ μάλιστα, άρχισε και ο ανταγωνισμός της σοσιαλιστικής Φεντερασιόν με την σιωνιστική Μακάμπη, εκπρόσωποι της σιωνιστικής ιδέας ήταν στην πόλη μας η Ένωση Μπένε Σιών, η Ένωση Τέοντορ Χερτζλ και οι λέσχες Τιφερέθ Ισραέλ, Μαξ Νορδάου, Μενορά, Τελ Αβίβ.

Τα θεατράκια της Εγνατίας

Τα έτη 1915-18, που η Θεσσαλονίκη ήταν έδρα της Ανατολικής Στρατιάς, στήθηκαν στην Εγνατία πολλά θεατράκια, που δυσκολευόμαστε να τα εντοπίσουμε, επειδή άλλαζαν κάθε τόσο ονόματα.

Πριν από την μεγάλη πυρκαγιά του 1917, τα θεατράκια αυτά, εκτός από της Βικτωρίας Κορέ, ήταν τσαντήρια ή αποθήκες, που μετατράπηκαν πρόχειρα σε θέατρα για να ψυχαγωγουν την πολύχρωμη και πολύγλωσση πελατεία. Εκεί έπαιζαν θίασοι τρίτης κατηγορίας και “καλλιτέχνιδες” απ’όλες τις χώρες της Μεσογείου. Για το ποιόν τους παραπέμπουμε στα λεγόμενα του διευθυντή του Ξενοδοχείου Μπριστόλ. (Βλ. Οι ταβέρνες της παλιάς Θεσσαλονίκης).

Έπαιζαν, λοιπόν, στα θεατράκια αυτά παντομίμες, κωμειδύλλια, πατριωτικά έργα, μπροστά στους φουκαράδες ασιάτες και αφρικανούς, που πολεμούσαν για την ελευθερία των ευρωπαϊκών λαών, για την ελευθερία που δεν είχαν στην πατρίδα τους οι ίδιοι. Έβλεπαν τον Κατσαντώνη συντροφιά με τον Μεγαλέξανδρο να σφάζουν γουρουνοτσάρουχους βουλγάρους, τον Αθανάσιο Διάκο μαζί μ’έναν σενεγαλέζο να σκοτώνουν έναν γερμανό στρατηγό με μονόκλ και άλλα τέτοια. Στο φινάλε, όλος ο θίασος επί σκηνής, έσειε τις σημαίες των Συμμάχων και τραγουδούσε τους Εθνικούς τους Ύμνους.

Μετά την αποχώρησε των συμμαχικών στρατευμάτων, επέζησε μόνο το θέατρο της Βικτωρίας και δύο τρία άλλα, που ψυχαγωγούσαν τους επαρχιώτες πριν πάνε για ύπνο στα γειτονικά χάνια.

Χειμερινά θέατρα Θεσσαλονίκης

Εγνατία

Στην Εγνατία ,εκεί που ήταν μέχρι πριν από λίγα χρόνια ο κινηματογράφος ΑΤΤΙΚΟΝ, βρισκόταν το θέατρο ΚΟΝΚΟΡΝΤΙΑ. Είχε δύο σειρές θεωρεία και φωτιζόταν με κεριά. Το μεγάλο πλεονέκτημα ήταν ο΄τι βρισκόταν κοντά στην αριστοκρατική συνοικία της πόλης, τον Φραγκομαχαλά, και στα ξενοδοχεία Κολόμπο και Μπενεντέτι. Έτσι, θεατές και ηθοποιοί περιόριζαν στο ελάχιστο τους κινδύνους από τις νυχτερινές μετακινήσεις στους δρόμους μιας πόλης, στους οποίους κυκλοφορούσαν σχεδόν μονίμως τακτικά και άτακτα στρατεύματα.

ΓΑΛΛΙΚΟΝ

Το 1872, ο ηθοποιός του “θιάσου Λαμπούνα” Τζουράνοβιτς έκτισε ένα ξύλινο, πολυτελέστατο θέατρο, που φωτιζόταν με λάμπες πετρελαίου, στην καρδιά της φραγκολεβαντίνικης συνοικίας, στην γωνία των σημερινών οδών Βικτωρός Ουγκό και Βεροίας . Ήταν το Theatre Francais ,το ΓΑΛΛΙΚΟΝ Θέατρον, που κάηκε στη μεγάλη πυρκαγιά του 1890.

Το 1882 το ερειπωμένο ΚΟΝΚΟΡΝΤΙΑ επισκευάζεται, αλλάζει όνομα και γίνεται Θέατρον ΠΟΙΚΙΛΑ.Το εγκαινιάζει ο θίασος Αριστοφάνης του Δημοσθένη Αλεξιάδη.

Το 1883, ο ιταλοεβραίος ιμπρεσάριος Ρομπέρτο Νοάχ κτίζει στην πλατεία Κολόμβου το Θέατρον ΕΔΕΜ, που λειτουργεί και ως καφέ σαντάν.Σε μία συμπλοκή μεθυσμένων θαμώνων, ένας τούρκος αξιωματικός του ναυτικού σκότωσε τον ιδιοκτήτη του κέντρου. Ο γιός του, που ήταν ιταλός υπήκοος, αποζημιώθηκε από την Οθωμανική κυβέρνηση κι έφυγε στην Ιταλία.Το θέατρο σιγά σιγά ρήμαξε.(Βλ. και Τα καφενεία της παλιάς Θεσσαλονίκης).

Μετά την πυρκαγιά του 1890

Μετά την πυρκαγιά του 1890, στην αναμορφωμένη παραλία κτίστηκαν τα θέατρα ΟΛΥΜΠΙΑ (εκεί που είναι σήμερα το εστιατόριο ΟΛΥΜΠΟΣ ΝΑΟΥΣΑ), ΑΛΑΜΠΑ και ΖΕΥΣ ή ΖΟΥΠΙΤΕΡ (κάπου ανάμεσα στο σημερινό καφενείο ΑΙΓΑΙΟΝ και το Αμερικανικό Προξενείο). Το θέατρον ΖΕΥΣ μετονομάστηκε αργότερα ΕΝΤΕΝ κι έγινε Εντευκτήριο του Ομίλου Φιλομούσων. Μετά το 1915 στεγάστηκε σ’αυτό η Λέσχη Φιλελευθέρων.

ΠΟΙΚΙΛΩΝ (ΣΚΑΙΤΙΝΓΚ)

Το 1903 ο Πλούταρχος Ιμποχώρης με χρηματοδότη τον Αβραμίκο Μπεναχμίας έκτισε στην μπουλβάρ Χαμιδιέ (σημερινή Εθνικής Αμύνης), εκεί που είναι σήμερα το τριγωνικό άνοιγμα μεταξύ του κτιρίου της ΕΜΣ και του θεάτρου, το Θέατρον ΠΟΙΚΙΛΩΝ. Έγινε γνωστό με τ’όνομα ΣΚΑΙΤΙΝΓΚ, γιατί κατά τις θεατρικά νεκρές εποχές λειτουργούσε ως πατινάζ. Είχε μεγάλη σκηνή, που προσφερόταν για ν’ανεβάζονται πολυπρόσωπα έργα , πλατεία στρωμένη με τσιμέντο και γύρω γύρω θεωρεία, με τραπεζάκια κατά το ευρωπαϊκό σύστημα, για να πίνουν παράλληλα και το ποτό τους οι εκλεκτοί θεατές.

Για πολύν καιρό μετά την Μικρασιατική Καταστροφή ενοικιαστής του ΣΚΑΙΤΙΝΓΚ ήταν ο Γιώργος Μαργαρίτογλου, ένας κοσμογυρισμένος και πολύγλωσσος κωνσταντινουπολίτης, που ήξερε μέχρι τι μάρκα σαμπάνια έπιναν οι τακτικοί του πελάτες. Γιατί, όταν δεν είχε θεατρική παράσταση, στην πλατεία έβαζαν τραπεζάκια και η αίθουσα μετατρεπόταν σε κέντρο πολυτελείας με ταχυδακτυλουργούς, μάγους, ζογκλέρ και μπαλέτα με ωραία κορίτσια.

Το 1906, μέσα στον πευκόφυτο κήπο του Λευκού Πύργου δίπλα στη θάλασσα, κτίζεται το Θέατρον ΛΕΥΚΟΥ ΠΥΡΓΟΥ, που λειτουργεί και ως κινηματογράφος .

ΝΕΑ ΣΚΗΝΗ

Το Θέατρον ΝΕΑ ΣΚΗΝΗ βρισκόταν στην οξεία γωνία, που σχημάτιζε η οδός Εθνικής Αμύνης με οδό Ντ’Εσπερέ. Το έκτισε το 1915 ο Σταύρος Μαχαιρίδης μαζί με το Πλούταρχο Ιμπροχώρη, στο σημείο που είχε παλιότερα καφενείο ο τούρκος Ισμαήλ. Αργότερα, το θέατρο λειτούργησε ως κινηματογράφος με τ’ όνομα ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΝ, ακόμα αργότερα ως χοροδιδασκαλείο και τελικά μετατράπηκε στο φοιτητικό καφενείο ΝΕΟΣ ΠΑΡΘΕΝΩΝ .

ΟΛΥΜΠΙΑ – ΠΑΤΕ

Το κινηματοθέατρο ΟΛΥΜΠΙΑ της παραλίας, κοντά στην πλατεία Ελευθερίας, γνώρισε ημέρες δόξας πριν από την μεγάλη πυρκαγιά του 1917. Αμέσως μετά την πυρκαγιά του 1917, στην οποία κάηκαν το ΟΛΥΜΠΙΑ και το ΠΑΤΕ της παραλίας , σ’ένα άκτιστο οικόπεδο εκεί που είναι σήμερα ο κινηματογράφος ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΝ, οι Φίλιππας Απέργης , Πλούταρχος Ιμπροχώρης, Πολύκαρπος Παναγιωτίδης (γαμπρός του Απέργη) και Αβραμίκος Μπεναχμίας έκτισαν το Θέατρον ΠΑΝΘΕΟΝ , που γνώρισε μεγάλες δόξες κατά τα δεκαπέντε χρόνια της ζωής του.

ΠΑΝΘΕΟΝ

Μπαίνοντας στο θέατρο από την οδό Δ.Μαργαρίτη, που τότε λεγόταν οδός Καλλάρη , στα δεξιά , ήταν ένας υπερυψωμένος καγκελόφρακτος κηπάκος . Στα τραπεζάκια του κήπου έπιναν τον καφέ τους οι ηθοποιοί όταν δεν είχαν πρόβα ή παράσταση , εκεί γίνονταν οι καυγάδες μεταξύ ηθοποιών κι εκεί περίμεναν τα καλοκαιρινά βραδάκια τις θεατρίνες οι θεατρόγαμπροι , για να τις πάνε στα κοσμικά κέντρα.

Στα αριστερά του διαδρόμου ήταν ένα πολύ καλό εστιατόριο, στο οποίο έτρωγαν οι ηθοποιοί όταν το θέατρο είχε πιένες ή όταν κερνούσε κανένας μπον βιβέρ.

Το θέατρο είχε πολύ μεγάλη αίθουσα , δύο σειρές θεωρεία και τέσσερις τεράστιες θερμάστρες , που έκαιγαν κωκ και που οι ταξιθέτες τις άναβαν από το μεσημέρι για να σπάσει το κρύο στη σάλα . Εδώ έδωσαν παραστάσεις πολλοί αξιόλογοι ξένοι και ελληνικοί μουσικοί θίασοι και θίασοι πρόζας.

Πίσω από την σκηνή του Θεάτρου , εκεί που είναι σήμερα το ΠΙΚΠΑ, είχε μια μεγάλη αυλή , στην οποία λειτουργούσε το θερινό θέατρο ή ο κινηματογράφος , προς μεγάλην τέρψιν των κατοίκων της οδού Φιλικής Εταιρίας (πρώην Παστέρ) που παρακολουθούσαν τις παραστάσεις δωρεάν.

ΚΘΒΕ

Το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, με έδρα τη Θεσσαλονίκη, ιδρύθηκε στις 13 Ιανουαρίου 1961 και εγκαινίασε τη δραστηριότητά του το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς με παραστάσεις της τραγωδίας του Σοφοκλή “Οιδίπους Τύραννος”, στο αρχαίο θέατρο των Φιλίππων. Πρώτος πρόεδρός του υπήρξε ο συγγραφέας Γιώργος Θεοτοκάς και πρώτος διευθυντής του ο σκηνοθέτης Σωκράτης Καραντινός. Από το Δεκέμβριο του 1961 το Κ.Θ.Β.Ε. άρχισε να δίνει παραστάσεις στη Θεσσαλονίκη, στο Βασιλικό Θέατρο, ενώ το φθινόπωρο του 1962 εγκαταστάθηκε στο νεόκτιστο τότε κτίριο της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών. Στόχος του, από την εποχή της ίδρυσής του, ήταν η διδασκαλία έργων του ελληνικού και ξένου δραματολογίου, η πραγματοποίηση περιοδειών στις κυριότερες πόλεις της Βόρειας Ελλάδας και όλης της χώρας (από το 1962), η οργάνωση παραστάσεων αρχαίου δράματος ή άλλων κλασικών έργων στα σωζόμενα αρχαία θέατρα και αλλού, καθώς και διάφορες άλλες εκδηλώσεις που έχουν σχέση με το θέατρο και την τέχνη γενικότερα.

Υπήρξε το πρώτο θέατρο στην Ελλάδα που καθιέρωσε εναλλασόμενο δραματολόγιο. Παράλληλα οργάνωσε σειρά λογοτεχνικών πρωινών με διακεκριμένους ομιλητές. Από το 1973 λειτουργεί και η Δραματική Σχολή του Κρατικού Θεάτρου, που παρέχει δωρεάν πλήρη θεατρική και γενικότερα καλλιτεχνική παιδεία και αποτελεί φυτώριο για νέους ηθοποιούς. Από το Νοέμβριο του 1977 άρχισε να λειτουργεί το “Θέατρο της Θράκης” με έδρα την Κομοτηνή. Στην αποκεντρωτική αυτή προσπάθεια προστέθηκε ύστερα από μια διετία και το “Θέατρο Ανατολικής Μακεδονίας” με έδρα τις Σέρρες. Οι δύο αυτές σκηνές λειτούργησαν ως το 1984.

Από το Δεκέμβριο του 1977 λειτουργεί και η Παιδική Σκηνή, η οποία από το Δεκέμβριο του 1984 πήρε κατά καιρούς τη μορφή ενός πρωτότυπου είδους κουκλοθεάτρου. Το Δεκέμβριο του 1982 στο καλλιτεχνικό δυναμικό του Κ.Θ.Β.Ε. ενσωματώθηκε η χορευτική ομάδα “Αέναον Χοροθέατρο” του Ντανιέλ Λομέλ κι έτσι, για πρώτη φορά η πόλη της Θεσσαλονίκης απέκτησε μόνιμη σκηνή με τακτικές παραστάσεις χορού τόσο στη Θεσσαλονίκη όσο και σε άλλες πόλεις. Τέλος, το 1997 ιδρύθηκε ως αυτοτελές τμήμα του Κ.Θ.Β.Ε η Όπερα Θεσσαλονίκης, η οποία συγχωνεύτηκε με το ΚΘΒΕ σύμφωνα με τον Ν.4002/2011.

Σωκράτης Καραντινός	1961 – 1967
Γεώργιος Κιτσόπουλος	1967 – 1974
Μίνως Βολανάκης	1974 – 1977
Σπύρος Ευαγγελάτος	1977 – 1980
Νίκος Μπακόλας	1980 – 1983
Νίκος Χουρμουζιάδης	1984 – 1985
Μίνως Βολανάκης	1986 – 1989
Δημήτρης Μαρωνίτης	1989 – 1990
Νίκος Μπακόλας	1991 – 1993
Βασίλης Παπαβασιλείου	1994 – 1998
Κώστας Τσιάνος	1998 (5/2-13/7)
Διαγόρας Χρονόπουλος	1998 – 2001
Βίκτωρ Αρδίττης	2001 – 2004
Νικήτας Τσακίρογλου	2004 – 2009
Σωτήρης Χατζάξης	2009 – 2013
Γιάννης Βούρος	2013 – 2015
Γιάννης Αναστασάκης

Πηγές : 

Παπανδρέου Ν.,” Η θεατρική ζωή της Θεσσαλονίκης”, στο Χασιώτης Ι.(επιμ.), Τοις αγαθοίς βασιλεύουσα Θεσσαλονίκη Ιστορία και Πολιτισμός, εκδ. Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1997

Τομανάς.Κ., Το θέατρο στην  παλιά Θεσσαλονίκη, εκδ. Νησίδες, Θεσσαλονίκη 1994

https://users.auth.gr

http://www.ntng.gr